Мне снятся сны аб беларусі
Сны аб Беларусі
— Уладзімір Канстанцінавіч, адкуль з’явілася такая назва — “Сны аб Беларусі”?
—У Купалы ёсць такія радкі:
Мне бацькаўшчына цэлы свет,
Ад родных ніў я адарваўся,
Адно. Не збыў яшчэ ўсіх бед —
Мне сняцца сны аб Беларусі.
Адсюль і назва спектакля. Радкі гэтыя былі напісаны ў стане ўнутранага канфлікту, душэўнага злому, у той трагічны перыяд, калі Купала спрабаваў скончыць жыццё самагубствам. П’еса Караткевіча, што стала асновай спектакля, распавядае пра нараджэнне, юнацтва і станаўленне паэта. У спектаклі таксама пойдзе размова пра нараджэнне генія. Але геніяльнасць — гэта не толькі дар, гэта і вялікая трагедыя для яе носьбіта. А сапраўднае нараджэнне Паэта — так ужо, на жаль, устроена чалавецтва — гэта яго смерць. Менавіта пасля таго, як геній зыходзіць, яму пачынаюць ставіць помнікі, выдаваць яго кнігі і ламаць рукі — чаму ж не цанілі пры жыцці. Таму спектакль пачнецца са смерці Купалы. І ўвесь ён — яго апошні сон, калейдаскоп успамінаў; лічыцца, што перад смерцю перад вачыма чалавека праходзіць ўсё жыццё. На сцэне будуць тры Купалы — маленькі хлопчык, юнак і пажылы, сталы паэт.
Сын нашай артысткі Ірыны Рымаравай, дарэчы, яго імя — Іван, Янка — Купала-дзіця. Міхаіл Зуй сыграе маладога Купалу, а ролю старога, перад вачыма якога і праходзяць успаміны, выконвае заслужаны артыст Беларусі Аляксандр Падабед. Мы не імкнуліся дабіцца партрэтнага падабенства з Купалам, мне падаецца значна больш важным перадаць унутраны свет паэта — складаны, канфліктны, трагічны. На сцэне літаральна на вачах гледача будуць нараджацца знакамітыя купалаўскія “Яна і я”, “На куццю”, “Сон на кургане”, “Адвечная песня”, “Раскіданае гняздо”.
— Ставіць спектакль пра Купалу на сцэне купалаўскага тэатра ды яшчэ ў год 125-годдзя паэта — не цісне груз адказнасці?
—Тое, што прэм’ера адбудзецца “да юбілея” — выпадковасць. Задума “Сноў аб Беларусі” нарадзілася даволі даўно. Але груз адказнасці сапраўды цісне. Справа ў тым, што мне б хацелася паказаць Купалу, яго светаразуменне крыху непадобным на звыклы штамп паэта “ад зямлі, ад сахі”. Мне здаецца, ён намнога больш складаны, трагічны, яго паэзія вітае не на зямлі, а недзе вышэй. Мне хацелася б падняць іншы пласт творчасці генія, разгадаць гэтую яго загадку. Ці атрымаецца? Можна замахнуцца — і не здолець.
— Не ўпершыню вы звяртаецеся да творчасці Уладзіміра Караткевіча — на купалаўскай сцэне ўжо ідзе спектакль “Дзікае паляванне караля Стаха”, які ставілі вы. І зараз зноў — п’еса Караткевіча.
— Я ўпэўнены: дух народа, яго ідэю, ідэалогію не трэба шукаць па-за межамі яго зямлі ці ствараць штучна. А такія асобы, як Колас, Купала, Багдановіч, Караткевіч, Быкаў, — не штучна створаныя постаці, яны нарадзіліся на нашай зямлі і сталі прарокамі, не пабаюся гэтага слова, бо інакш проста не магло быць. Па іх мы павінны звяраць свае пачуцці і думкі. На пасаду духоўнага лідэра немагчыма нікога прызначыць. На яе прызначае Яе вялікасць гісторыя. Чалавек можа паставіць сабе мэту, прыкласці намаганні і стаць эканамічным, палітычным ці гераічным лідэрам народа. Але месца духоўнага лідэра па ўласным рашэнні ці па загаду заняць не атрымаецца, якім бы разумным, адукаваным і мэтанакіраваным ні быў чалавек.
— Такім чынам, “Сны аб Беларусі” — гэта спроба паказаць у першую чаргу маладому пакаленню не партрэт у энцыклапедыі ці бронзавы помнік, а жывога Купалу?
— Так. Творчая спадчына Купалы, а рыхтуючыся да работы над спектаклем, я перачытаў увесь збор яго твораў, — гэта паэзія сусветнага ўзроўню, надзвычайнай філасофскай глыбіні, яна прымушае думаць, разважаць. Але мы захапляемся Бадлерам. Я не супраць, гэта вялікі паэт, аднак трэба спачатку пачуць, зразумець, асэнсаваць тое вялікае, што было створана на нашай зямлі. Тым больш сёння, калі значная частка моладзі не чытае ні сваіх геніяў, ні чужых. Калі малады глядач такі разбэшчаны. Як тэатру спрачацца з тым жа “Еўрабачаннем”?! Калі перакладаеш тую “паэзію”, што гучыць са сцэны “гэтага прэстыжнага міжнароднага эстраднага форуму”, становіцца проста страшна.
— “Сны аб Беларусі” — зусім не лёгкае, забаўляльнае відовішча. Ці пойдзе на яго глядач?
— Так, размова будзе не такой забаўляльнай, як сёння прывык глядач. На мой погляд, гэта вельмі небяспечная тэндэнцыя — прывучаць гледача да лёгкіх забаўляльных відовішчаў: пасмяяўся і выкінуў з галавы. Нельга забываць, што ўсе мы — артысты, рэжысёры, сцэнарысты — у адказнасці за таго гледача, якога выхоўваем. І якім мы яго выхаваем, такім ён і прыйдзе да нас у наступны раз. Прыйшоўшы на спектакль “Сны аб Беларусі”, трэба будзе папрацаваць над сабой, паспрабаваць пачуць, зразумець, паразважаць. Але спектакль будзе цікавым і сам па сабе, па выразных сродках. Сумна не будзе, але, зразумела, “Сны аб Беларусі” — гэта не камедыя.
— Дарэчы, наконт выразных сродкаў. Паэзію Купалы вельмі складана адлюстраваць з дапамогай нейкага відэарада, бо яна апеліруе ў першую чаргу да духоўных, надматэрыяльных паняццяў.
— Галоўны выразны сродак на сцэне — гэта акцёр. І ў першую чаргу я разлічваю на талент, на энергетыку нашых артыстаў. Спектакль вельмі густанаселены, у ім занята амаль уся трупа — і моладзь, і старэйшае пакаленне. Па-іншаму, з двума-трыма акцёрамі, такую тэму раскрыць нельга, бо трэба стварыць атмасферу таго часу, калі жыў Купала. Ведаеце, тэатр — гэта не кіно, калі мы выключылі тэлевізар, пайшлі зварылі каву, вярнуліся і ўключылі фільм зноў. У тэатры, калі ўжо глядач “выключыўся”, “уключыць” яго амаль што немагчыма. І якія б спецэфекты, якія б фокусы ні прыдумываліся, калі акцёр не іграе ў поўную сілу, глядач праз дваццаць хвілін пачынае пазяхаць.
— А на што вы, як рэжысёр, робіце акцэнт — на патрыятызм, ментальнасць, абрадавасць?
— Гэта той выпадак, калі на сцэне будзе ўсё: і старажытныя абрады, і гарадская лірыка, і грамадзянская паэзія, і любоўная, патрыятычная лініі, і дэтэктыўная гісторыя. Тыя адвечныя праблемы, якія падымае спектакль, лёгка праецыруюцца на сучаснасць, і, напэўна, кожны з гледачоў “Сноў аб Беларусі” зможа знайсці нешта асабліва блізкае для сябе. А для мяне вельмі важна, што са сцэны зноў прагучыць купалаўскае слова. Калі падбіраць азначэнне для той дзеі, што ўбачыць глядач, мне здаецца, больш за ўсё падыходзіць слова “калейдаскоп”. Зараз ідзе работа па зборцы гэтага калейдаскопа ў адзіную карціну.
Сомнолог Бузунов: сон посылает сигналы и программирует наши действия
Читайте начало интервью:
Что на самом деле скрывается за вещими снами и можно ли разгадать значение сна с помощью сонника, рассказал главному редактору «Правды.ру» Инне Новиковой президент Российского общества сомнологов, заслуженный врач Российской Федерации, профессор, доктор медицинских наук, ведущий российский эксперт по бессоннице, храпу и апноэ сна, специалист в области здорового сна Роман Вячеславович Бузунов.
Предвидение или вероятность?
— Роман Вячеславович, бывает, что человеку снятся вещие сны?
— По сути, вещий сон — это предвидение будущего. Прежде чем рассматривать сновидение как вещий сон, нужно определиться с понятиями. Скажите, пожалуйста, вот мне приснилось, что я завтра пошел на работу. Это вещий сон? Ведь мне приснилось будущее?
— Нет, я думаю, что это обычная реальность. Если человек ходил вчера, позавчера на работу, ходил год назад на работу, — это некое будущее, которое является обычным. Другое дело, если приснилось, что пошёл на работу, по дороге увидел необычного рыжего кота и взял его к себе домой. И вот назавтра человек идёт на работу и видит необычного кота, и берёт его к себе домой.
— А вот тут есть понятие вероятности. Да, ему мог присниться рыжий кот, и доля вероятности есть, что этот рыжий кот ему попадётся — может быть, один шанс из миллиона шанс. И человек точно подумает, что это вещий сон.
Допустим, я сегодня должен вам интервью давать у себя в офисе, а мне приснилось, что я выйду из дома и на меня нападёт злая собака. И вместо того чтобы прийти в офис, я сижу дома, звоню вам и говорю: «Сегодня интервью отменяется, потому что меня собака должна покусать». Что вы обо мне подумаете? Может быть, меня когда-то и кусала собака, но я не должен этот сон воспринимать как истину в последней инстанции.
Ещё один вариант: мне приснилось, что я выйду и меня собьёт машина. Я вышел — она меня сбила. Вещий сон? А может быть, я перебегал дорогу в неположенном месте месяц до этого в 100 метрах от перехода, и мне мозг говорил: «Идиот, пойди по переходу. Тебя же собьет машина». Поэтому я вышел — она меня сбила.
Можно прогнозировать ситуацию во сне, можно обдумать этот сон и даже предпринять какие-то действия, но не надо воспринимать этот сон как истину в последней инстанции.
— Давайте вспомним историю из Библии, когда приснилось 7 худых коров и 7 толстых коров. Толкователи снов (это была штатная должность!) разгадали, что 7 коров тучных — это богатые годы, 7 тощих коров — это неурожайные годы в Египте. Если бы с вещими снами было всё так просто, может, не было бы столько толкователей снов и столько внимания к сновидениям?
— Это некий вероятностный прогноз. То есть если вам что-то приснилось, вы подумайте, проанализируйте и действуйте в соответствии с сознательно принятым решением.
Вот сонники — это вообще полная чушь. Я недавно нашёл сонник для рублевских жен. Там были:
Ясно, что мытищинским женам бриллианты поменьше и машины попроще снятся. В сонниках 150 лет назад были:
А сейчас там доллары, евро, дефолт.
Сериал во сне
— Но ведь, например, рыба во сне не бывает сама по себе. Нам снится какой-то сюжет, герои, действия, реплики. Наверное, правильнее было бы оценивать все эти события, а не просто смотреть в соннике, что значит рыба или ещё какие-то вещи? Мне рассказывали, что одному человеку каждую ночь снится новый сон как очередная серия. Получается интересный сериал, человек участвует в разных событиях. Причём без негатива, а просто как параллельная жизнь. Он днём много работает (человек интеллектуальной профессии), а ночью засыпает, и ему снится продолжение. Что это такое?
— В какой-то степени сны — это, как кто-то из наших физиологов сказал, небывалое сочетание бывалых событий, то есть подсознательный, иногда алогичный анализ. Мы можем во сне летать, перемещаться в пространстве через страны и континенты. Но это не значит, что выводы из этого анализа тоже будут ложные. Взять те же изобретения. Например, Менделеев о бензольном кольце думал в рамках логики (такого прокрустова ложа), и казалось, что решения нет. Но когда он вышел во сне в область алогичного, то решение нашел, и оно оказалось верным.
Мы используем мозг меньше чем на 10 % от его возможностей. А во сне нам не мешает зрение, слух, движение, и мозг концентрируется на анализе.
И дальше у каждого уже свой тип принятия решений о том, что ему снится.
Что касается таких полнометражных, художественных, иногда даже опасных снов. Это мультимедийное проигрывание ситуации, когда мозг думает, что в этом случае предпринять. Во сне мы можем попасть в катастрофу, проснуться в холодном поту и через 3 минуты заснуть без проблем. Но мы для себя проиграли эту ситуацию и подумали, что будем в ней делать. И если, не дай Бог, человек потом попадает в такую ситуацию, он может уже действовать в соответствии с принятыми во сне решениями. Он как будто себя программирует на дальнейшие действия.
Беседу вела Инна Новикова
К публикации подготовила Марина Севастьянова
Отказ от ответственности: этот контент, включая советы, предоставляет только общую информацию. Это никоим образом не заменяет квалифицированное медицинское заключение. Для получения дополнительной информации всегда консультируйтесь со специалистом или вашим лечащим врачом.
Добавьте «Правду.Ру» в свои источники в Яндекс.Новости или News.Google, либо Яндекс.Дзен
Быстрые новости в Telegram-канале Правды.Ру. Не забудьте подписаться, чтоб быть в курсе событий.
Вещие сны к болезни
Вещие сны к болезни. Сны участников проекта о разных ситуациях, болезнях и операциях.
Сбывшийся сон о болезни свекрови… Сон участника проекта.
Видела сон о своей бывшей свекрови: я вижу ее в комнате, она стоит перед диваном, а на нем 2 младенца лежат — болезненные, в виде зародышей.
Я с сожалением на ее смотрю, думаю, как же она теперь будет. Беру и закрываю этих младенцев белой простыню. Тогда мне админ написал, чтобы свекровь проверила парные органы. Сейчас я узнала, что у нее обнаружен рак груди.
Сон снился 2 года назад — младенцев тоже 2! Остается только посочувствовать:(
Если приснился новый дом с стенами из земли…
Добрый день девочки. Перед тем как узнать, что свекровь смертельно больна, мне приснился сон. Я приехал к ним в сад. На участке нет ни травинки, черная земля. Зато построен большой дом, бревенчатый, одноэтажный.
Я искала во сне своего мужа (мы тогда с ним расходились). Зашла в дом. Свекровь и свёкор обрадовались, увидев меня. С ними была сестра свекрови. Свёкор сказал: вот смотри дочка, какой мы дом построили большой. Здесь жить теперь будем.
Я повнимательнее посмотрела и увидела, что стены внутри дома из земли, я вздрогнула испуганно и спросила: зачем такой странный дизайн? Они просили меня остаться с ними, но я сказала, что спешу, надо искать мужа.
Через год умерла свекровь, потом свёкор, а еще через 2 года сестра свекрови. У всех рак.
Сны о болезни. Из снов (из Блогов Магикума сны участника) Если снится Мясо…
Я с мамой и мужем едем куда-то. Заехали на рынок и что-то купили. Открываю багажник, а там 2 больших пакета с мясом. Это говядина, филе большие куски. Я знаю во сне, что один пакет мой, а другой мамин.
Через неделю я заболела короновирусом. А у мамы заболело плечо. Уже ближе к выздоровлению вижу сны, как прокручиваю фарш. Если без осложнений, то фарш чистый или с луком. К осложнениям сон: увидела в прокрученном фарше мышиный хвост.
Если снится нагота… Нагота
Я стою смотрю на себя в зеркало обнажённая, бледная и худая. Или бегу по лесу или городу голая. Еще один вариант: мыться в бане. Особенно страшно было, когда снилась грязная баня, но я не стала там мыться, оделась и ушла. Болела я после этого сна жутко пневмонией. Думала умру, но выжила.
Жуки могут приснится к болезни…
Сплю на полу почему-то. Жёстко. Постелен тоненький белый матрас. Никак не могу удобно расположиться. Отодвигаю матрасик и вижу, что мешало: большие круглые жуки ярко-зелёного цвета. Они побежали врассыпную.
КНИГА «ВЕЩИЕ СНЫ И ОСОЗНАННЫЕ СНОВИДЕНИЯ»
Вещий сон к болезни отца…
Еще один сбывшихся моих снов. Тоже видела в то время, когда я была беременной. Во сне вижу отца. Я сижу в комнате, в комнате очень темно и горит свеча на столе. Я смотрю на свечи. И из соседней комнаты выходит мой отец. Он очень бледный и глаза… Такой страшный, как будто просит помочь ему.
Я смотрю и говорю ему: — что с ним случилось? В ответ ничего не может говорить, то есть, хочет. но не может. Потом узнала, что отец лежит в больнице в коме. У него был инсульт и он несколько дней так лежал. А когда пришел в себя никого из детей не узнал. Самое удивительное — меня вспомнил и спрашивал обо мне. Я у отца была самой любимой дочкой и ребенком. Я тогда не смогла рядом быть, так как я жила за границей. Выжил.
Сбывшийся сон про Аллергию
Во сне я повторяю точь-в-точь действия, которые делаю ежедневно в реале с теми же инструментами. Я в родительском доме. Беру своё круглое зеркальце и пинцет — иду в спальню к окну. Удобно располагаюсь у подоконника. Смотрю в зеркальце и аккуратно выщипываю волоски, придавая идеальную форму бровям.
Вдруг лицо меняется — брови стают ровнее, симметричнее, гуще. Я себя осматриваю — нравлюсь! Глаза стали более красивые, а взгляд — выразительный. Потом смотрю на щеки — там какое-то воспалительное пятно справа, как аллергия. Удивляюсь когда, что, почему?
В реале аллергией никогда не страдала, высыпаний не было. Хочу ближе рассмотреть это 5-ти копеечное пятно. И у меня почему-то забитый сопельками нос, шморгаю носом. Ещё больше удивляюсь — в жизни не было насморка))). Просыпаюсь.
Реализовалось в реале 30.06.2021. Укусил комар на щеке у правого глаза — появился розовый прыщик, на который не обратила внимание, когда «щипала» бровки (Синхрон во сне и действий в реальности). К вечеру укус напух и я долго разглядывала его в зеркальце, пытаясь понять — может занесла инфекцию руками, когда зачесалось это место?
Вот именно в тот момент, я даже и не вспомнила о Прямой Подсказке во сне. Что нужно срочно принимать меры.
1.07.2021 проснулась с температурой 37,3°©… В зеркале себя не узнала — место укуса появилось огромное красное пятно, как ожог. Я ещё не приняла меры по указанным симптомам! К вечеру пятно чесались, разрастаясь в размерах, по лицу пошли странные покраснения и… аллергический ринит. Вот тут я вспомнила майский сон и нашла в записях!
Сегодня 02.07.2021 была у дерматолога — диагноз подтвердился. После укола гистаминами прошла температура. Восстанавливаюсь!
Эсэ мне сняцца сны аб беларусі
Іван Антановіч: «Мне сьняцца сны аб Беларусi. »
Былы міністар замежных справаў Іван Антановіч аб прычынах паразы сацыялізму, жыцьці ў Маскве, Балта‑Чарнаморскім калектары і будучыні Беларусі напярэдадні свайго 70‑годзьдзя.
Былы міністар замежных справаў Іван Антановіч аб прычынах паразы сацыялізму, жыцьці ў Маскве, Балта‑Чарнаморскім калектары і будучыні Беларусі напярэдадні свайго 70‑годзьдзя.
— Многiя здзiўлялiся, калi бачылi на стале загадчыка аддзела культуры ЦК КПБ «Nеw Yоrk Timеs» або «Lе Mоndе», якiя вы яшчэ тады рэгулярна чыталi ў арыгiнале. Не толькi гэтым, але i, напрыклад, вопытам замежнай працы вы выдзялялiся сярод партыйнай элiты. Чаму шматмiльённая партыя ў адзiн момант «здулася», як шарык, у чым урокi таго мiнулага?
— Распад СССР без сур’ёзных для гэтага прычын знешняга ўздзеяння з’яўляецца ўнiкальнай падзеяй у гiсторыi ХХ ст., якi не мае аналагаў у сусветнай гiсторыi. Магутная дзяржава, другая супердзяржава свету, якая валодала каласальным ваенным i тэхнiчным патэнцыялам, памерла цiхай смерцю, не прычынiўшы ў свеце нiкому шкоды ад сваiх уласных, унутраных супярэчнасцяў. Сацыялiзм прайграў капiталiзму эканамiчна. Капiталiстычная сiстэма ўнiкальная па здольнасцi вытворчасцi багацця ў лiшкавых маштабах. Падзеi ХХ стагоддзя, Вялiкая Кастрычнiцкая сацыялiстычная рэвалюцыя пераканала нават гэту сiстэму ў неабходнасцi дзялiцца багаццямi з асноўнай масай насельнiцтва. На аснове высокай вытворчасцi капiталiзму нарадзiлася грамадства масавага спажывання, масавая культура забаў i г.д. Галоўныя пабуджэннi да сацыялiстычнай рэвалюцыi патухлi. Сацыялiзм, на жаль, выявiў сябе сiстэмай недастатковай вытворчасцi, хоць i заявiў, што яго мэтай з’яўляецца павышэнне дабрабыту мас.
На функцыi размеркавання адсутных даброт нарадзiлася магутная размеркавальная бюракратыя. Чым больш яна размяркоўвала, тым больш даброт «лiпла» да яе рук. Паколькi вышэйшыя пасты гэтай бюракратыi можна было атрымаць толькi праз членства ў КПСС, у КПСС з’явiлася вялiкая маса людзей, якiмi рухалi толькi кар’ерныя iнтарэсы — дарвацца да пiрага, якога хапае не на ўсiх. У часы праўлення старэючай элiты ў 70—80‑я гг. (у адрозненне ад тых, хто правiць бiзуном i пернiкам, Брэжнеў правiў толькi пернiкам), вышэйшыя колы партыi i ўлады ахапiў фантастычны цынiзм. Канешне, людзi, занятыя на дзяржаўнай рабоце, асаблiва на высокiх пасадах, маюць мала часу атрымлiваць асалоду ад дадатковых даброт, якiя яны маюць ад пасады, але члены iх сем’яў i акаляючая iх маса падхалiмаў жыла ў дастатку, балявала, увiльвала ад канструктыўнай работы. Застой у грамадстве прадвызначыў распад.
Гэты распад умерана сытага, але не вельмi багатага грамадства стаў асноўнай прычынай сацыяльнай дэградацыi, якая паразiла краiну дзесьцi ў 70‑я гады. Тысячы людзей, якiя працавалi ў партыi, вельмi перажывалi, але не змаглi пераадолець атмасферу распаду. Калi я быў назначаны на пасаду прарэктара Акадэмii грамадскiх навук пры КПСС у Маскву ў 1987 г. i прыбыў туды, там панавала атмасфера пастаянных дыскусiй i незадаволенасцi. Нiхто тады не верыў у камунiзм як у светлае будучае. Аднак чэсныя людзi ў партыi i дзяржаве разумелi неабходнасць сур’ёзных перамен, каб уратаваць краiну ад застою, хоць нiхто яшчэ не падазраваў распаду. Потым, калi мяне ўжо абралi членам Палiтбюро i сакратаром ЦК КП РСФСР у 1991 г., я зразумеў, што Масква ўжо не ўпраўляла вялiкай краiнай. Першыя сакратары абкамаў, рэспублiк рабiлi выгляд, што выконваюць загады Масквы. На самай справе, упраўлялi па‑свойму, не забываючыся «атрымаць сваё». Калi Гарбачоў пачаў перабудову, яна адпавядала надзеям тысяч i тысяч людзей у партыi i краiне, здольных на рэформы, i яны яе падтрымалi. Пазней яны заўважылi, што М. Гарбачоў, якiм рухалi ў асноўным эгаiстычныя, амбiцыйныя мэты, не меў праграмы дзеянняў, i непрадуманымi, авантурнымi крокамi фактычна загубiў краiну. За час яго праўлення быў пушчаны па ветру залаты запас, дзяржаўны доўг краiны падвоiўся, а ён толькi перамяшчаўся з адной пасады на другую. Калi ён абраў сябе прэзiдэнтам, дадаткова да Генсека, Старшынёй Прэзiдыума Вярхоўнага Савета СССР, амаль усе лiдары саюзных рэспублiк узялi з яго прыклад. Потым пасля 19 жнiўня за iм рушылi лiдары аўтаномiй, i цяпер на постсавецкай прасторы стала ў два разы больш прэзiдэнтаў, чым у астатняй Еўропе. Савецкая структура ўлады была знiшчана. Для краiны гэта было гiбельна. Абвал стаўся нечаканым, але незваротным. Вiна тут усёй сiстэмы кiравання: i дзяржаўнай, i партыйнай. Пабудаваныя ў рэжыме жорсткай цэнтралiзацыi («дэмакратычны цэнтралiзм» — безумоўнае выкананне загаду па ланцужку зверху ўнiз), нi партыя, нi дзяржава не змаглi пераадолець дэструктывiзм Гарбачова i яго клiкi i самi дэградавалi ў накiрунку мяшчанскага карысталюбства.
Для мяне, як для чалавека левых перакананняў, гэта страшная трагедыя, якая адклiкаецца болем у маiм сэрцы, i будзе адклiкацца да канца маiх дзён. Да гэтага прымешваецца i пачуццё асабiстай вiны за тое, што быццам i стараўся, але зрабiў не ўсё, што мог. Цяпер мы можам толькi вывучаць урокi, можам марыць аб такiм новым эксперыменце, толькi ўлiчваючы правал савецкай iнiцыятывы. Але гэта здарыцца не хутка i не ў нас, дый новы варыянт рэальнага сацыялiзму будзе мала падобны да савецкага.
— Ваш, як вучонага, прагноз развiцця сiтуацыi ў свеце? Што чакае Расiю? Беларусь? Якi пасад мiж народамi краiны, дзе быў створаны Статут ВКЛ — фактычна першай Канстытуцыi ў Еўропе, краiны, якую ў Сярэднявеччы называлi Гардарыкай, краiнай гарадоў?
— Магдэбургскае права дапамагло росквiту беларускiх гарадоў, у якiя намнога раней, чым у Маскоўскую дзяржаву, прыйшлi еўрапейская вучонасць i асвета. Адсюль эпохi Асветы i Адраджэння Беларусi маюць абсалютна дакладныя контуры, прадстаўлена плеяда блiскучых iмёнаў, якiя мы ў Беларусi да гэтага часу як след не вывучылi. На жаль, гэта вялiкая спадчына не дапамагла беларускай нацыi захаваць сваю палiтычную самасвядомасць у цяжкiя стагоддзi выпрабаванняў, i сiла дзяржавы, сама дзяржаўнасць была страчана. Сёння адзiны шлях для Беларусi — дзяржава рэгiянальнага, еўрапейскага значэння. Мы не можам сур’ёзна ўплываць на сусветныя працэсы, мы можам адпрацоўваць праграмы, часам вельмi ўдачныя, iнтэграцыi з Еўрапейскай супольнасцю, але ўсё‑такi, нягледзячы на ўсе цяжкасцi, развiваць цесныя эканамiчныя сувязi з Расiяй, якiя, натуральна, патрабуюць i даволi цеснага палiтычнага ўзаемадзеяння. Аднак суверэнiтэт краiны, за якi ўжо давялося вытрымаць такую тытанiчную барацьбу (нашаму Прэзiдэнту Беларусi А. Лукашэнку забяспечана годнае месца ў гiсторыi за тое, што ён не «здаўся» i не дазволiў «далучыць» Беларусь да Расii ў той час, калi яго падштурхоўвалi на гэта маскоўскiя «лiбералы», i калi фактычна Беларусi быў пастаўлены ўльтыматум — газ або суверэнiтэт), суверэнiтэт для беларуса, беларускага народа стаў сталай палiтычнай каштоўнасцю, якая дасталася яму пасля векавых выпрабаванняў. Ёю нельга рызыкаваць нi пры якiх умовах. Што да Расii, то яна вяртаецца на пазiцыi вялiкай сусветнай дзяржавы, якая ставiць перад сабой буйныя агульнасусветныя задачы i спрабуе сур’ёзным чынам уплываць на расклад сусветных сiл. У кожнай з дзвюх краiн свой шлях, аднак гэта не азначае, што мы не можам знайсцi агульных многiх жыццёва важных кропак судакранання на гэтым шляху.
— У вашы партыйныя часы моцна крытыкавалiся ўсялякiя спробы балтыйска‑чарнаморскiх сувязяў: палiтычныя, эканамiчныя, нафтавыя. А сёння як вы ацэньваеце iх будучыню? I цi не сама Расiя iх рэанiмавала?
— Я думаю, што калегi, якiя супрацоўнiчалi з намi ў тагачасных савецкiх рэспублiках у 80‑я гг. мiнулага стагоддзя, памятаюць, як мы нарошчвалi двухбаковыя беларускiя культурныя (у межах сваiх паўнамоцтваў) сувязi з Украiнай, Лiтвой, Латвiяй, Эстонiяй. Магчыма, многiя помняць цудоўныя пышныя дэкады культуры i мастацтва, якiя ўзаемна праводзiлi адна ў адной саюзныя рэспублiкi, i iшлi далей, за межы СССР — у Югаславiю i iншыя краiны славянскага свету. Што да руска‑беларускiх культурных сувязяў, то яны развiвалiся ва ўмовах узаемазалежнасцi i ўзаемападсiлкоўвання як адзiнае цэлае.
Таму сёння будаўнiцтва Балтыйска‑чарнаморскага эканамiчнага супрацоўнiцтва не з’яўляецца чымсьцi нечаканым. Больш за тое, ва ўмовах, калi самая магутная дзяржава — ЗША — прайграе вайну ў Iраку, i гэтым сведчыць, што, нягледзячы на магутнасць, нiводная дзяржава свету сёння не ў стане пабудаваць аднаполюсную сiстэму мiжнародных адносiнаў, вельмi моцна ажыўляецца рэгiянальнае супрацоўнiцтва. Iмкненне краiн Балтыйска‑чарнаморскага рэгiёна адна да адной — частка гэтай новай тэндэнцыi рэгiяналiзму, але трэба памятаць, што як толькi гэтае магчымае аб’яднанне пачне прымаць бачныя формы, яно можа моцна не спадабацца кiраўнiцтву Еўрасаюза ў Бруселi. Бо, калi да дзяржаў — членаў Еўрасаюза далучацца iншыя элементы Балтыйска‑чарнаморскай дугi — Украiна i Беларусь, магчымасць еўрабюракратыi ўплываць на палiтыку такой садружнасцi моцна аслабне.
Вiдаць, няма сумненняў, што амерыканцы ўхопяцца за гэту новую садружнасць, каб, актывiзуючы яе ў сваiх iнтарэсах, выкарыстоўваць як фактар цiску на «старую Еўропу» з мэтай прымусiць яе iсцi ў рэчышчы сваёй палiтыкi. Таму Беларусi трэба глядзець у абодва, каб не стаць заложнiкам чужых iдэй i палiтыкi, i нi адзiн крок у Чарнаморска‑балтыйскiм рэгiёне не павiнен развiвацца так, каб ствараць урон для iнтарэсаў Расii. Трэба старанна пазбягаць мiжнародных учынкаў i здзелак, якiя далей абвастрылi б беларуска‑расiйскiя адносiны. Iх трэба вяртаць у норму сяброўскага ўзаемазалежнага супрацоўнiцтва.
— Нясцiплае пытанне: у якой валюце вы трымаеце свае зберажэннi? Верыце расiйскаму рублю, долару, еўра? Што параiце беларусам — трымацца беларускiх грошай?
— Прафесарска‑выкладчыцкая праца i навукова‑даследчая дзейнасць, якiмi я займаюся ва ўнiверсiтэтах Масквы, прыносяць даход, якi вельмi дапамагае мне зводзiць канцы з канцамi, аднак ствараць зберажэннi пакуль не атрымлiваецца. Таму я грошы трачу ў той валюце, у якой зарабляю. Не так ужо важна сёння, якiх трымацца грошай, важна, каб iх было дастаткова. Нацыянальная валюта — частка суверэнiтэту краiны. Забывацца на гэта нельга.
— Удалечынi ад Радзiмы не забылiся беларускую мову? Што чытаеце па‑беларуску, з кiм размаўляеце? Самая дарагая для вас беларуская рэч — гэта. Самы памятны ўспамiн i самы горкi?
— «Мне сняцца сны аб Беларусi». Нельга забыць мову сваёй мацi i сваёй Радзiмы, аднак размоўнага беларускага асяроддзя няма. Чытаю беларускiя газеты «Советскую Белоруссию», «Звязду», «Белгазету». На жаль, не маю магчымасцi чытаць мастацкую лiтаратуру i сачыць за культурнымi падзеямi. Аднак той факт, што нiчога з культурных падзей Беларусь за апошнiя гады «не выплеснула», на мой погляд, за свае межы нi ў напрамку Еўропы, нi Расii, мяне вельмi непакоiць.
Самыя моцныя ўспамiны майго жыцця — нараджэнне дачок Марыны i Юлi, якiя ўжо дарослыя людзi i падарылi мне ўнукаў. Самы горкi ўспамiн майго жыцця — гэта калi нас, кiраўнiкоў КПСС i КП РСФСР 23 жнiўня 1991 г. п’яны натоўп выганяў з памяшканняў, абсыпаў знявагамi, пляўкамi i iнш. Усё Палiтбюро ЦК КПСС таямнiча змылася задоўга да гэтага. Яны ўсплылi потым — прэзiдэнтамi аўтаномных рэспублiк, губернатарамi, сенатарамi, думцамi. Нiякiя згрызоты сумлення iх, падобна, не мучаць. Нi адна партыйная арганiзацыя краiны, нi адна кампартыя свету, нi адна буйная ўстанова ў СССР i за яе межамi не заступiлася за структуру ўлады, якая ўпала. Гэта самае трагiчнае, аб чым я ўжо сказаў вышэй, i самае цяжкае для мяне ўсведамленне: сiстэма атрымала тое, што заслужыла.
— Вiншуючы вас з 70‑годдзем, цiкава было б даведацца, што галоўнае вы вынеслi са свайго вопыту?
— Галоўны — заставацца самiм сабой, не дрэйфiць у самых крызiсных сiтуацыях i памятаць, што за няўдачамi прыходзяць удачы, за няпоспехам прыйдзе поспех. Трэба толькi працягваць працу, трэба быць шчырым з людзьмi, не ўчыняць амаральных учынкаў i злачынстваў. Самае галоўнае ў чалавека на зыходзе жыцця — каб сумленне было чыстае.
Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішы ў наш Тэлеграм